ادْعُ إِلَى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبِيلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ (125 )
از محمّد(صلى الله عليه وآله) مى خواهى تا مردم را با حكمت و پند نيكو به راه حقّ دعوت كند و با شيوه اى كه بهتر است با آنان مناظره كند، وظيفه او بيش از اين نيست، تو انسان ها را با اختيار آفريدى، مهم اين است كه حقّ به گوش آنان برسد، انتخاب با خود آنان است، تو مى دانى كه چه كسى از راه راست گمراه شده و چه كسى هدايت شده است و در روز قيامت پاداش مؤمنان را مى دهى و كافران به عذاب گرفتار مى شوند.

* * *

هر مسلمانى كه مى خواهد از حقّ دفاع كند و ديگران را به اسلام رهنمايى كند، بايد به اين سخن تو عمل كند، تو در اينجا سه روش را براى دعوت به حق ذكر مى كنى:
1 - حكمت
2 - پند نيكو
3 - مناظره با احترام
مناسب مى بينم درباره اين سه روش مقدارى توضيح بدهم:
* حكمت:
منظور از حكمت همان "برهان" است. اگر من مطالب خود را با استدلال هاى محكم و دلايل روشن بيان كنم، از اين روش استفاده كرده ام.
مثال: به كسى كه عيسى(عليه السلام) را پسر خدا مى داند، چنين مى گويم: "خوب فكر كن ! انسان كه فرزند دارد، يك روزى از بين مى رود و فرزندش جاى او را مى گيرد. اين يك قانون است. هر چيزى كه فرزند داشته باشد، محكوم به فناست. تو مى گويى خدا، فرزند دارد، معناى سخن تو اين است كه خدا يك روز از بين مى رود؟".
* پندِ نيكو
منظور از پند نيكو همان "خطابه"است. اگر من عواطف و احساسات شنونده را تحريك كنم و او را به پذيرش حقّ دعوت كنم، از اين روش استفاده كرده ام.
مثال: به كسى كه عيسى(عليه السلام) را پسر خدا مى داند، چنين مى گويم: "من خدايى را مى پرستم كه مثل و همانندى ندارد و پايانى هم ندارد، او هميشه بوده و خواهد بود، اگر كسى را فرزند خدا بدانم، خداى خود را نابودشدنى فرض كرده ام، من هرگز خدايى را كه نابود مى شود، نمى پرستم".[178]
* مناظره محترمانه
منظور از "مناظره محترمانه"، همان "گفتگوى علمى" است كه در آن احترام طرف مقابل حفظ مى شود هر چند كه دليل هاى او به طور جدى، نقد مى شود.
اگر با كسى وارد گفتگو شوم و ابتدا مطلب باطلى را كه او باور دارد، بپذيرم، سپس در زمان مناسب با استفاده از همان مطلب او، اشتباه او را ثابت كنم، از روش مناظره استفاده كرده ام.
در اينجا يك مثال مى زنم: با كسى كه عيسى(عليه السلام) را خدا مى داند، مى خواهم مناظره كنم، ابتدا مى پذيرم كه عيسى(عليه السلام)خداست و چنين مى گويم:
ــ من سخن شما را قبول مى كنم، عيسى(عليه السلام) خداست.
ــ آفرين ! تو چه نويسنده خوبى هستى ! آفرين !
ــ امّا يك سؤال دارم. من شنيده ام كه عيسى(عليه السلام) شب ها تا صبح مى خوابيد و اصلاً روزه هم نمى گرفته است، آيا اين عيب بزرگى براى عيسى(عليه السلام) نبود؟ چرا او تا صبح در رختخواب مى خوابيد؟
ــ اى نويسنده ! اين چه حرفى است كه مى زنى؟ چه كسى چنين دروغى را به شما گفته است، عيسى(عليه السلام) همه روزها، روزه مى گرفت و تمام شب را بيدار مى ماند و نماز مى خواند.
ــ عجب ! پس او شب ها نماز مى خواند و روزها روزه مى گرفت.
ــ بله. شما چرا آن دروغ ها را درباره عيسى(عليه السلام) قبول كردى؟
ــ اى مسيحى ! الآن گفتى كه عيسى(عليه السلام) شب ها نماز مى خواند، روزها روزه مى گرفت، به راستى او براى چه كسى روزه مى گرفت و نماز مى خواند؟ او چه كسى را عبادت مى كرد؟
آن مسيحى سكوت مى كند و هيچ جوابى نمى دهد، اگر او بگويد براى خدا نماز مى خواند و عبادت مى كرد، پس ديگر چگونه مى شود عيسى(عليه السلام)، خدا باشد. اگر عيسى(عليه السلام)، خداست، پس براى چه نماز مى خواند و روزه مى گرفت؟ براى چه بندگى خود را با نماز و روزه نشان مى داد؟
به اين نمونه گفتگو، مناظره مى گويند، اين مناظره را از سخنان امام رضا(عليه السلام) با مسيحيان ياد گرفته ام.[179]
قرآن از ما مى خواهد در مناظره احترام طرف مقابل را حفظ كنيم و با كمال ادب با او سخن بگوييم. در قرآن از عنوان "جِدال احَسَن" استفاده شده است كه ما در فارسى به آن "مناظره محترمانه" مى گوييم.

* * *