بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَـنِ الرَّحِيمِ وقتى در زندگى خود با مشكلى روبرو مى شوى به در خانه او مى روى و دست به دعا بر مى دارى و صدايش مى زنى. و منتظر مى شوى تا او جواب دعاى تو را بدهد. ولى بعضى وقت ها جوابى نمى شنوى، براى همين با خود فكر مى كنى كه نكند او دعاى مرا نشنيده باشد و آنگاه مى گويى: "خدايا گوشى را بردار !".

پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) در مسجد نشسته بود و ياران و دوستانش گرد او حلقه زده بودند. در اين هنگام، آن حضرت نگاهى به ياران خود نموده و فرمود: آيا مى خواهيد سلاحى را به شما معرفى كنم تا با استفاده آن از شرّ دشمن خود نجات يابيد؟ همه در فكر فرو رفتند كه مگر خطرى، شهر مدينه را تهديد مى كند كه پيامبر سخن از سلاح به ميان مى آورد.

خداوند در قرآن مجيد وقتى مى خواهد از حضرت ابراهيم(عليه السلام) تعريف كند، به دو ويژگى او اشاره مى كند: الف. بردبارى و حلم: حضرت ابراهيم(عليه السلام) هنگام روبرو شدن با مشكلات مختلف زندگى، صبر كرده و بردبارى خود را حفظ مى نمود. ب. خشوع و خضوع: آن حضرت همواره در درگاه خداوند، فروتنى و خشوع خود را به نمايش مى گذاشت.[۲] امام باقر(عليه السلام) فرمودند:

آيا براى شما پيش آمده است كه خدا به شما نعمتى بدهد ولى بعد از مدتى آن نعمت از شما گرفته شود؟ البته هر نعمتى كه از انسان گرفته مى شود به علت گناهان او مى باشد چنانچه در حديثى از حضرت على(عليه السلام) به همين نكته اشاره شده است.[۴] اكنون سؤال من اين است: آيا راهى وجود دارد تا ما بتوانيم آن نعمت هايى را كه از ما گرفته شده است به سوى خود برگردانيم. حضرت على(عليه السلام) راه حلّى براى بازگشت نعمت ها معرفى مى كند و آن همان دعا و تضرّع به درگاه خدا مى باشد.[۵]

آيا تا به حال فكر كرده ايد كه خداوند چه عملى را بيشتر دوست دارد؟ امام باقر(عليه السلام) فرمودند: خداوند هيچ چيز را به اندازه گدايى در خانه اش، دوست ندارد.[۶] آرى، اگر شما از مردم خواهشى بكنيد نزد آنها ذليل مى شويد، اما اگر كسى در خانه خدا گدايى كند نزد او عزيز و محترم مى شود.

چرا خداوند رزق و روزى شما را معمولا از جايى مى رساند كه احتمال نمى دهيد كه از آنجا روزىِ شما برسد؟ حتماً برايتان پيش آمده است كه قرض زيادى داشته ايد و به هر جا كه فكرتان مى رسيده سر زده ايد اما جواب نگرفته ايد ولى بعد از مدتى، خداوند از جايى كه اصلا باور نمى كرده ايد پولى برايتان رسانده است و شما قرض خود را داده ايد. امام صادق(عليه السلام) فرمودند: خداوند روزى مؤمنان را در جايى قرار مى دهد كه آنها نمى دانند و اين به آن دليل است كه وقتى مؤمن نداند كه روزيش از كجا مى آيد، بيشتر دعا مى كند.[۷]

بارها شده است كه ما دعا مى كنيم و حاجت خود را از خداوند مى خواهيم اما دعاى ما مستجاب نشده و به آرزوى خود نمى رسيم. وقتى كه خواسته ما به صلاح ما باشد خداوند آن را برآورده مى كند ولى اگر خواسته ما به مصلحت ما نباشد خداوند درمقابل اين دعايى كه نموده ايم ثواب بسيار بزرگى در آخرت به ما مى دهد. در حديث آمده است كه روز قيامت مؤمن آرزو مى كند كه اى كاش هيچ كدام از دعاهاى او مستجاب نمى شد.[۸] حتماً مى گويى آخر اين ديگر چه آرزويى است؟

من بارها و بارها شنيده بودم كه نماز، ستون دين است، اما امروز به حديثى از پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم)برخورد كردم كه در آن، دعا به عنوان ستون دين معرفى شده بود. آيا مايل هستيد آن حديث را براى شما نقل كنم؟ پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) فرمودند: دعا، ستون دين و نور آسمان و زمين است.[۱۰]

يكى از ياران امام صادق(عليه السلام) مى گويد: وضع اقتصادى من بسيار خراب بود و بدتر از همه اين كه شرمنده زن و بچه خود شده بودم زيرا چند مدتى بود كه نتوانسته بودم براى آنها غذا و پوشاك مناسبى تهيه كنم. ديگر هيچ رفيق و آشنايى نبود كه از او پول قرض نگرفته باشم به قول معروف، در زندگى من، كارد به استخوان رسيده بود. البته من با فرماندار مدينه، يك آشنايى قبلى داشتم و براى همين به ذهنم رسيد كه خوب است بروم و شرح حال خود را براى او بگويم و از او كمكى بگيرم.

يكى از دوستان نزديكم از سفر مكه آمده بود و من همراه با خانواده براى ديدن او به خانه اش رفته بوديم. بعد از صرف شام به منزل بازگشتيم، اما هر چه به دنبال كليد خانه گشتم آنرا پيدا نكردم. بالأخره مجبور شدم سراغ كليد ساز بروم و با زحمت بسيار او را پيدا كنم و از او بخواهم كه درب خانه ما را باز كند. او شاه كليدى داشت كه تا آن را به قفل در خانه انداخت فوراً در باز شد.

همه مى دانيم كه دل كودكان، پاك و با صفا مى باشد چرا كه آنها هنوز به گناه آلوده نشده اند و براى همين آنها به خداوند نزديك تر مى باشند. آيا مى خواهى كارى به شما ياد بدهم تا زودتر دعاهايت مستجاب شود؟ امام باقر(عليه السلام) هر گاه دچار غم و غصه اى مى شد اهلِ خانه خويش را گرد خود جمع مى كرد و آنگاه دعا مى نمود و از كودكان مى خواست تا "آمين" بگويند. نمى دانم در آمين گفتن كودكان چه اثرى وجود دارد كه امام باقر(عليه السلام) (با اين كه اسم اعظم خدا را مى داند) براى رفع مشكل خويش از اين برنامه استفاده مى كند.

اعمال و كردار ما مى تواند در سرنوشت ما اثر مثبت يا منفى بگذارد، گناهانى كه انسان انجام مى دهد چه بسا موجب مى شود كه در سرنوشت او بلا و گرفتارى تقدير شود. آيا مى دانيد كه با دعا مى توانيد سرنوشت خود را دچار دگرگونى كنيد؟ امام صادق(عليه السلام) فرمودند: دعا مى تواند قضاء و سرنوشت را تغيير دهد.[۱۴]

آيا شده است كه بند كفش شما گم شود؟ در آن موقع شما چه مى كنيد؟ خوب معلوم است، يك بند ديگر براى كفشتان تهيه مى كنيد. اما سؤال من اين است: آيا شما براى داشتن يك بند كفش، دعا هم مى كنيد؟

بارها پيش آمده است كه در زندگى به شرايط سختى برخورد كرده اى به گونه اى كه اضطراب، تمام وجود تو را فرا گرفته است. ما براى رفع اضطراب و نگرانى چه بايد بكنيم؟ آيا مايل هستى دستور امام صادق(عليه السلام) را برايت نقل كنم؟ چقدر خوب است كه به اين دستور عمل كنى !

در زندگى امروزه، مشاهده مى كنيم كه خيلى ها به بلا و گرفتارى مبتلا مى شوند; بلاهايى مثل تصادف، آتش سوزى و... زندگى ما را تهديد مى كند و آرامش را از ما مى گيرد. آيا مى خواهيد درهاى بلاها را به روى خود ببنديد؟ آيا مى خواهيد كارى كنيد كه ديگر اين بلاها به سوى شما نيايد؟ حضرت على(عليه السلام) فرمود:

بعضى ها را ديده ام كه به خيال خود خيلى عارف شده اند و به مردم مى گويند: "ما هيچ گاه از خدا چيزى طلب نمى كنيم، خدا به خواسته ما آگاهى دارد، پس براى چه دعا كنيم". ولى امام صادق (عليه السلام)فرمودند: خداوند به حاجت هاى بندگان خود آگاهى دارد و مى داند كه آنها چه حاجتى دارند، اما او دوست دارد كه بندگانش هنگام دعا، حاجت هاى خود را به زبان آورده و از او تقاضا كنند.[۱۸] در حديث ديگر آمده است:

يك روز يكى از دوستان جوانم (كه هنوز ازدواج نكرده بود) به خانه ما آمد، و ديد كه پسر كوچكم مرا صدا مى زند و مرا "بابا" خطاب مى كند اما من جواب او را نمى دهم. او به من اعتراض كرد كه چرا جواب اين بچه را نمى دهى، حيفت نمى آيد كه اين بچه به اين قشنگى تو را صدا مى زند و تو فقط به او نگاه مى كنى ! آيا شما مى دانيد من چه پاسخى به مهمان خود دادم؟ من با شنيدن صداى فرزندم، عشق مى كردم، در تمام دنيا، او تنها كسى بود كه مرا "بابا" خطاب مى كرد، اين براى من خيلى لذت بخش بود.

موقع دعا كردن بايد حواست جمع باشد كه با يقين كامل دعا كنى ! اگر خدا را صدا بزنى اما پيش خود بگويى: "معلوم نيست خدا جواب مرا بدهد يا نه"، بدان كه دعايت مستجاب نمى شود. هنگامى دعاى تو مستجاب مى شود كه با توجّه كامل، خدا را صدا بزنى و يقين داشته باشى كه خداوند دعاى تو را مستجاب مى كند. آرى، خدا به قلب تو نگاه مى كند، اگر به خدا اعتماد داشته باشى و با يقين كامل، او را بخوانى جواب تو را مى دهد.

شما فكر مى كنيد اگر نامه اى از طرف معشوق به دست يك عاشق برسد، او چند بار آن نامه را مى خواند؟ عاشق نه يك بار بلكه صدها بار نامه معشوق را مى خواند و هرگز از خواندن آن نامه سير نمى شود. خوبِ من ! اين حكايتِ عشق هاى مجازى است، به راستى، بهترين و باوفاترين معشوق ما خداى ماست. او مهربان ترين مهربانان است و بندگان خود را دوست دارد . خوب همين خدا براى ما نامه اى فرستاده است و آن قرآن است !

مدت زيادى است كه يك سؤال، ذهن مرا مشغول به خود كرده است. بالأخره امروز تصميم گرفتم تا خدمت امام صادق(عليه السلام) بروم و سؤال خود را از آن حضرت بپرسم. آيا مى خواهى بدانى سؤال من چيست؟ من رو به امام خويش مى كنم و چنين مى گويم:

"عبد الله بن هلال" مى گويد: من در وضعيت بسيار سختى زندگى مى كردم، يك روز تصميم گرفتم شرح حال خود را به امام صادق(عليه السلام) بدهم و از آن حضرت راه حلّى بگيرم. براى همين خدمت آن حضرت آمدم و عرضه داشتم كه اوضاع و احوال زندگى من خيلى خراب است، چه كار كنم؟ امام صادق(عليه السلام) به من رو كرد و فرمود:

يكى از ياران امام صادق(عليه السلام) كه حاجت مهمى داشت از آن حضرت براى استجابت دعا راه حلّى خواست. امام(عليه السلام) به او فرمود: به منزل خود برو و مقدارى پول فراهم كن، واگر پول نداشتى يكى از وسايل خانه ات را بفروش و با پول آن غذايى تهيه كن، و ده نفر از دوستان خود را به خانه ات دعوت كن، هنگامى كه آنان غذاى خود را خوردند از آنان بخواه تا براى تو دعا كنند. او مى گويد من اين كار را انجام دادم و چون پولى نداشتم با فروش بعضى از وسايل خانه، اين مهمانى را راه انداختم.

"ربيعه"، هفت سال بود كه توفيق داشت كه خدمت گزارى پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) را بنمايد. يك روز، پيامبر او را صدا زد و به او فرمود: اى ربيعه، هفت سال است كه خدمت مرا مى كنى و هنوز از من تقاضايى نكرده اى، آيا آرزو و حاجتى ندارى؟ ربيعه، انسانى بسيار فهميده بود براى همين از پيامبر خواست كه به او مهلت بدهد تا در مورد اين موضوع فكر كند.

آيا مى دانى بهترين لحظه براى دعا كردن چه لحظه اى است؟ آن لحظه اى كه اشك از گوشه چشمت جارى مى شود لحظه بسيار ارزشمندى است كه بايد آن را غنيمت بشمارى.[۲۹] آن لحظه است كه باران رحمت بر قلب تو نازل مى شود و نسيم خوش عفو او در بهار وجودت مىوزد. امام صادق(عليه السلام) فرمودند:

مقدمات سفر به كربلا را آماده كرده و به مرز "مهران" در غرب كشور رفته بودم تا از آنجا وارد كشور عراق شوم. گذرنامه من دست مأمور نيروى انتظامى بود و شماره آن را وارد رايانه كرد و بعد به من گفت: "لطفاً، فيش خروجى !". تازه يادم آمد كه من بايد براى خروج از كشور، بيست هزار تومان به حسابى در بانك ملى پرداخت نموده و فيش آن را اينجا تحويل مى دادم. همه كارهاى من آماده بود، با چه زحمتى ويزاى كشور عراق را گرفته بودم و تا مرز مهران آمده بودم ولى چون اين فيش خروجى را تهيه نكرده بودم، نمى توانستم از كشور خارج شوم.

امام صادق(عليه السلام) در مورد خداشناسى با شخصى سخن مى گفت و به اين نكته تأكيد مى كرد كه خداوند بالاتر از زمان و مكان است، او خالق زمان و مكان است. اينجا بود كه آن مرد رو به امام صادق(عليه السلام) كرد و گفت: اگر شما اعتقاد داريد كه خدا بالاتر از زمان و مكان است پس چرا وقتى كه دعا مى كنيد دست هاى خود را به سوى آسمان مى گيريد؟ امام در جواب او فرمود:

آيا مى دانيد خدا چه موقع حيا مى كند و خجالت مى كشد ؟ شايد بار اوّلى است كه اين مطلب را مى شنوى ! امام صادق(عليه السلام) فرمودند: هر گاه بنده اى دست خود را به سوى خدا بلند بنمايد خداوند خجالت مى كشد كه دست او را خالى برگرداند.

گاهى براى انسان شرايط سختى پيش مى آيد و همه راه ها بر او بسته مى شود. به نظر شما در اين شرايط سخت، انسان چه كارى بايد انجام بدهد؟ آيا راه حلّى به ذهن شما مى رسد؟ امام كاظم(عليه السلام) فرمود:

امام صادق(عليه السلام) فرمود: هر كس وضو بگيرد و دو ركعت نماز بخواند (و حق ركوع و سجده هاى آن نماز را به جا آورد; يعنى ركوع و سجده خود را مقدارى طول دهد) و چون نماز او تمام شد، حمد و ثناى خداوند را بنمايد و بر رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) صلوات بفرستد و حاجت خود را بخواهد، نا اميد نخواهد شد و خدا دعاى او را مستجاب خواهد نمود.[۳۷]

آيا خدا به تعريف و تمجيد ما نياز دارد؟ معلوم است كه نماز و روزه هاى ما به اندازه سر سوزنى براى خداوند فايده اى ندارد و اگر او ما را به خواندن نماز و گرفتن روزه مكلّف كرده به خاطر كمال خود ما مى باشد. امام صادق(عليه السلام) فرمودند: قبل از دعا كردن، تعريف خدا را بكنيد و او را مدح نماييد.[۳۸]

هرگاه دعاى مهمى داشتى چهل نفر از دوستان و آشنايان خود را در مكانى جمع نما و از آنان تقاضا كن تا براى تو دعا كنند. و چون آنان در حق تو دعا كردند خداوند دعاى آنها را مستجاب مى كند و تو به حاجت خود مى رسى. اما اگر نتوانستى چهل نفر را جمع نمايى، يك راه ديگر هم دارى، چهار نفر از دوستان خود را دعوت كن و از آنها بخواه كه هر كدام ده بار براى حاجت تو دعا كنند. در اين صورت چهل بار براى حاجتت دعا شده است، آن هم از طرف ديگران.

به راستى كه خدا به همه ما بسيار نزديك است ! براى همين بايد قبل از دعا كردن اين نكته را به خود يادآورى كنيم كه او در همين نزديكى ها است و براى همين لازم نيست هنگام دعا فرياد بزنيم. همه شنيده ايم كه خدا از رگ گردن به ما نزديك تر است، اين كنايه از آن است كه او خيلى به ما نزديك است و صداى ما را مى شنود. حضرت امير مؤمنان(عليه السلام) به ما دستور داده اند قبل از هر دعايى كه مى خواهيم بنماييم اين جملات را بگوييم:

در سخنان اهل بيت(عليهم السلام)، زمان هاى مختلفى به عنوان زمان استجابت دعا معرفى شده است.[۴۱] من در اينجا به ذكر آن مواردى مى پردازم كه براى شما بيشتر قابل استفاده مى باشد: ۱. هنگام أذان (مخصوصاً اگر اذان را همراه با مؤذن تكرار كنى). ۲. هنگام باريدن باران

خداوند وعده داده است كه هر كس با شرايط كامل، او را بخواند دعايش را مستجاب مى كند. اما در اين ميان، دعاى چند نفر ويژگى خاصى دارد كه زودتر مورد توجّه خداوند قرار مى گيرد. من در اينجا به بعضى از آنها اشاره مى كنم: ۱. دعاى پدر در حق فرزند; هنگامى كه پدرى براى فرزند خود دعا كند خداوند به فرشته هاى خود مى گويد: "اين دعا را به نزد من آوريد".

همه ما مى دانيم كه هنگام دعا، بهتر است دست هاى خود را به سوى آسمان بگيريم اما در سخنان اهل بيت(عليهم السلام)، حالت هاى مختلفى براى دست هاى ما درهنگام دعا بيان شده است. اين مطالبى كه مى خواهم برايتان نقل كنم شايد تا به حال نشنيده باشيد ولى همه آنها از سخنان امامان معصوم(عليهم السلام)گرفته شده است. شما مى توانيد با حالت هاى دست هاى خود: تضرّع، زارى كردن و التماس كردن به درگاه خداوند را به تصوير بكشيد. من در اينجا اين سه حالت را برايتان شرح مى دهم:

خداى متعال به حضرت موسى(عليه السلام) وحى كرد كه با زبانى دعا كن كه با آن زبان گناه نكرده باشى ! اما مشكل اين است كه ما، معصوم نيستيم و با اين زبان خود گناه كرده ايم، پس چگونه خدا را بخوانيم و دعا كنيم؟ آيا راه حلّى به ذهن شما مى رسد؟ آيا موافقيد كه قصه "ابراهيم بن شعيب" را براى شما نقل كنم:

بعضى از مردم موقعى كه اوضاعشان خوب است و مشكل و گرفتارى خاصى ندارند به سراغ دعا نمى روند. آنها با خود مى گويند كه آخر براى چه دعا كنيم، دعا براى آدم هاى گرفتار است. ولى امام سجاد(عليه السلام) فرمودند: قبل از اين كه بلا و گرفتارى به سراغ شما آيد، به دعا پناه ببريد; زيرا در اين صورت، فرشتگان با صداى شما آشنا مى شوند و چون در هنگامه بلا، دعا كرديد آنها صداى شما را مى شناسند وبه هم مى گويند: "اين صداىِ يك آشنا است".

ايام حج بود و من احرام بسته بودم و به صحراى عرفات آمده بودم، تا چشم كار مى كرد مردمى را مى ديدم كه با لباس احرام، در اين صحرا جمع شده بودند. در اين ميان نگاه من به "معاوية بن وهب" افتاد. نمى دانم چه شد كه به سوى اين پيرمرد كشيده شدم و خود را كنار او رساندم. اوسخت مشغول دعا بود و متوجّه حضورمن نشد.

امام باقر(عليه السلام) فرمودند: هنگامى كه بنده اى به درگاه خدا رو مى كند و دعايى مى كند، خداوند تصميم مى گيرد تا حاجت او را در آينده اى نزديك بر آورده كند و براى همين فرشته اى را مأمور مى كند تا مقدّمات حاجت آن شخص را فراهم كند. اما در اين ميان، آن شخص، گناه و معصيتى انجام مى دهد در آن هنگام خداوند به آن فرشته مى گويد: ديگر به دنبال حاجت آن شخص نباش، او نافرمانى مرا نمود و ديگر شايستگى ندارد تا دعاى او را مستجاب كنم.[۵۰]

حضرت ابراهيم(عليه السلام)، براى چراى گوسفندان خود به دشت و بيابان رفته بود كه صدايى به گوشش رسيد. نگاه كن، يك نفر در وسط اين دشت نماز مى خواند. خدايا او كيست كه چنين عاشقانه با خداى خويش راز و نياز مى كند؟ آيا موافقى همراه حضرت ابراهيم(عليه السلام) نزديك برويم و با اين بنده خدا سخن بگوييم؟

در اينجا آداب دعا كردن را كه در سخنان اهل بيت(عليهم السلام) آمده است به صورت مختصر نقل مى كنم تا با مراعات كردن آنها، زودتر شاهد مستجاب شدن دعاهاى خود باشى. ۱. ابتدا وضو مى گيرى كه وضو نور است و تو را براى ملاقات نور آماده مى كند. ۲. عطر مى زنى و خودت را خوش بو مى كنى. ۳. مقدارى صدقه كنار مى گذارى; زيرا صدقه موانع استجابت دعا را بر طرف مى كند.

در اين فصل به بيان دعاهايى مى پردازم كه مى تواند براى شما بسيار مفيد باشد. در ذكر نمودن اين دعاها به سه نكته توجّه كرده ام: الف. معتبر بودن دعا ب. صدور دعا از پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) و يا امامان معصوم(عليهم السلام) ج. مختصر بودن دعا

آيا يك روز زيبا براى خودت مى خواهى؟ امام صادق فرمود:

مانند حضرت نوح، بنده شكرگزار باش آيا "ابو حمزه ثمالى" را مى شناسى؟

دعاى حضرت يوسف در دل چاه برادران حضرت يوسف(عليه السلام)، او را در چاه انداخته، خود به سوى منزل باز گشتند. حضرت يوسف(عليه السلام) در ميان آن چاه، خداى خويش را خواند و از او خواست تا از اين بلا نجات پيدا كند.

توبه حضرت آدم چگونه قبول شد؟ وقتى كه حضرت آدم(عليه السلام) از بهشت رانده شد گريه زيادى كرد تا اين كه خداوند تصميم گرفت توبه او را قبول كند.

ما اين گونه به آرامش مى رسيم يك روز امام باقر(عليه السلام) به يكى از ياران خود رو كرد و فرمود: آيا مى خواهى دعايى را به تو ياد بدهم تا در شرايط سخت زندگى آن را بخوانى؟ آگاه باش كه ما هرگاه در شرايط سختى قرار مى گيريم اين دعا را مى خوانيم:

در نماز شب اين دعا را بخوان "يونس بن عمّار" مى گويد:

بسم الله را براى جذب شادى بگو امام كاظم(عليه السلام) فرمود:

من ضمانت مى كنم كه خدا جوابت را بدهد امام باقر(عليه السلام) به يكى از ياران خود فرمود:

چرا اين قدر كم پيدا شده اى؟ چند روزى بود كه يكى از ياران پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) به اصطلاح، كم پيدا شده بود و زياد به مسجد نمى آمد.

بهترين دعا طلب مغفرت از خدا مى باشد رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) فرمودند:

آيا مى خواهى ثواب تو از همه مردم بيشتر باشد؟ رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود: هر كس اين دعا را بعد از نماز صبح و مغرب ده بار بگويد، نزد خدا از همه مردم برتر خواهد بود و ثواب بيشترى را به سوى خود جذب خواهد نمود.

۲. الاحتجاج، الشيخ الطبرسي، (۵۴۸ ق)، تعليق: السيّد محمّد باقر الخرسان، الطبعة الأولى، ۱۳۸۶، دار النعمان للطباعة والنشر، النجف الأشرف. ۳. الاختصاص، الشيخ المفيد، (۴۱۳ ق)، تحقيق: علي أكبر الغفاري، الطبعة الثانية، ۱۴۱۴ ق، دار المفيد للطباعة والنشر والتوزيع، بيروت، لبنان. ۴. الأمالي، الشيخ الصدو ق (۳۸۱ ق)، الطبعة الأولى، ۱۴۱۷ ق، مؤسّسة البعثة، قمّ. ۵. الأمالي، الشيخ الطوسي، (۴۶۰ ق)، الطبعة الأولى، ۱۴۱۴ ق، دار الثقافة للطباعة والنشر والتوزيع، قمّ.