النَّارُ يُعْرَضُونَ عَلَيْهَا غُدُوًّا وَعَشِيًّا وَيَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ أَدْخِلُوا آَلَ فِرْعَوْنَ أَشَدَّ الْعَذَابِ (46 )
فرعون و فرعونيان ظلم و ستم بسيارى نمودند، آنان براى آن كه موسى(عليه السلام)به دنيا نيايد، هفتاد هزار نوزاد پسر را كشتند، اين گوشه اى از ظلم و ستم آنان بود، مگر آن نوزادان چه گناهى كرده بودند؟ [153]
هفتاد جادوگر به دعوت فرعون به شهر مصر آمدند تا با موسى(عليه السلام) مبارزه كنند و سرانجام به موسى(عليه السلام) ايمان آوردند، فرعونيان آن هفتاد نفر را مظلومانه شهيد كردند. مؤمن آل فرعون يا همان خزانه دار چه گناهى كرده بود؟ چرا او را مظلومانه شهيد كردند؟
تو فرعون و فرعونيان را در رود نيل غرق كردى و سپس فرمان دادى تا هر صبح و شام، آنان را به سوى آتش ببرند.
روز قيامت هم كه فرا رسد تو فرمان مى دهى تا فرشتگان آن ها را بر سخت ترين عذاب ها وارد كنند. جايگاه آنان آتش جهنّمى است كه هرگز شعله هاى آن خاموش نمى شود.

* * *

در اينجا بايد دو نكته بنويسم:
* نكته اول
جمله اوّل اين آيه مرا به فكر فرو برد:
"هر صبح و شام، آنان را به سوى آتش مى برند".
منظور از اين سخن چيست؟ آيا آنان در جهنّم فقط صبح و شام عذاب مى شوند؟
به تحقيق پرداختم، به سخنى از امام صادق(عليه السلام) رسيدم. آن حضرت در تفسير اين آيه چنين مى فرمايد: "آتش جهنّم، صبح و شامگاه ندارد، بلكه آتش جهنّم، هميشگى است. در اين آيه، خدا از برزخ سخن مى گويد".
وقتى انسان مى ميرد، روح او از جسمش جدا مى شود، جسم او را داخل قبر مى گذارند و پس از مدّتى اين بدن مى پوسد و از بين مى رود. امّا روح انسان چه مى شود؟
روح انسان به دنيايى مى رود كه به آن "عالَم برزخ" مى گويند. برزخ، مرحله اى است بين اين دنيا و قيامت. در زبان عربى به چيزى كه بين دو شىء فاصله مى اندازد، برزخ مى گويند.
فرعون و فرعونيان وقتى در رود نيل غرق شدند، روح آنان به برزخ رفت، آنان در آنجا هر صبح و شام، عذاب مى شوند. آنان در برزخ هستند تا زمانى كه نزديك قيامت شود، صور اسرافيل به ندا در مى آيد، انسان هايى كه در آن زمان زندگى مى كنند همراه با روح همه كسانى كه در برزخ هستند نابود مى شوند، فرشتگان هم نابود مى شوند، سپس خود اسرافيل هم نابود مى شود، مدّتى مى گذرد، هيچ كس غير از خدا نيست، بعد خدا هر وقت بخواهد، اسرافيل را زنده مى كند، او بار ديگر در صور خود مى دمد، همه زنده مى شوند. فرعون و فرعونيان هم زنده مى شوند و به جهنّم برده مى شوند.
در اين آيه از عذاب فرعون و فرعونيان در برزخ و روز قيامت سخن گفته شده است.
اكنون مى توانم معناى اين آيه را بهتر بفهمم: "هر صبح و شام در برزخ، آنان را به سوى آتش مى برند، روزى كه قيامت برپا مى شود خدا به فرشتگان مى گويد: آنان را به جهنّم وارد كنيد كه سخت ترين عذاب مى باشد".[154]
* نكته دوم
در اين آيه از عذاب "آل فرعون" سخن گفته شده است، منظور از "آل فرعون"، همان فرعونيان مى باشند كه راه و رسم او را قبول داشتند و او را در ظلم و ستم يارى كردند.
در اينجا ممكن است يك سؤال به ذهن برسد: چرا در اين آيه از خود فرعون سخنى نيامده است؟
در زبان فارسى مى گويند: "چون كه صد آمد، نود هم پيش ماست"، وقتى از عذاب كسانى كه فرعون را يارى مى كردند، سخن به ميان مى آيد، معلوم است كه فرعون هم در ميان آنان است، آنان به خاطر يارىِ فرعون عذاب مى شوند، عذابِ خود فرعون كه ديگر حتمى است.

* * *