من در هياهوى زندگى، به خلوت نياز دارم، خلوتى كه در آن بتوانم به مرگ فكر كنم. صداى بىوفايى دنيا را بشنوم و روزى كه از همه آنچه در دنيا دارم، جدا مى شوم و تنهاى تنها در قبر قرار مى گيرم.
امشب بايد فرصت را غنيمت شمارم، به خلوت خود بروم، مقدارى خاك بر زمين قرار دهم، چراغ را خاموش كنم، آن گونه كه مرده را در قبر قرار مى دهند، بر زمين بخوابم و صورت بر آن خاك نهم و تصوّر كنم در قبر خويش هستم...
آيا صداها را مى شنوم؟
صداى ريزش خاك ها مى آيد، دوستان و آشنايانم دور قبرم حلقه زده اند، همه در انتظار پايان خاكريزى هستند، با ديده ترحّم بر من نگاه مى كنند گويا خودشان اين سرنوشت را ندارند.
لحظاتى مى گذرد، خداحافظى ها شروع مى شود; امّا هيچ كس با من خداحافظى نمى كند، هنوز چند نفر باقى مانده اند، آنها هم مى روند، باور نمى كنم به اين زودى فراموش شوم، هيچ كس كنار من نيست، خورشيد هم غروب مى كند، شب فرامى رسد، همه در انديشه كار خود هستند و مرا از ياد برده اند...
بارخدايا! مرا به دنيا بازگردان تا عمل نيك انجام بدهم...
رَبِّ ارْجِعُونِ لَعَلِّي أَعْمَلُ صَالِحاً.[36]

* * *

اين يك تمرين است، تمرين آخرين سفر. چقدر خوب است گاه آن را انجام دهم. نگران چه هستم؟ شايد عدّه اى بگويند: اين چه تمرينى است! در جواب مى گويم: وقتى حاجى مى خواهد به مكّه برود، چند ماه قبل در شهر خود، لباس احرام مى پوشد و گرد مكعبى كه به شكل كعبه است، مى چرخد، او اعمال حجّ را تمرين مى كند. سربازان بارها تمرين جنگ مى كنند حال آنكه شايد هرگز جنگى پيش نيايد.
وقتى تمرين حجّ و تمرين جنگ و مانور نظامى، كارى عاقلانه است، پس تمرين مرگ هم عاقلانه است; چرا كه مرا از خواب غفلت بيدار مى كند. وقتى زندگى امروز مرا غرق تكنولوژى مى كند و كارى مى كند كه من خودم را هم از ياد مى برم، اين تمرين مرگ است كه مرا بيدار مى كند. مرگ، راست ترين واقعيّت است، براى همه آمدنى است و تمرين آن هم، واقعى ترين تمرين است.