يكى از آداب اسلامى اين است كه انسان خود را در آينه ببيند و سر و وضع خود را مرتّب و منظّم نمايد.
پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله وسلم) هرگاه مى خواستند از منزل بيرون بروند به آينه نگاه مى كردند و موهاى خود را شانه مى زدند و اگر آينه در دسترس نبود ظرف آبى را مى طلبيدند و خود را در آن مشاهده مى كردند و خود را براى ياران و دوستان خود زيبا مى نمودند و مى فرموند: "خداوند دوست دارد وقتى بنده او به ديدار دوستان خود مى رود، خود را براى آنها زينت كند".[44]
آرى، وقتى در مقابل آينه مى ايستى، عيب هاى ظاهرى خود را مشاهده مى كنى و براى رفع آن اقدام مى كنى، امّا اين آينه هر چقدر هم كه خوب باشد فقط عيب هاى ظاهرى تو را نشان مى دهد و هرگز نمى تواند عيب هايى كه در روح تو وجود دارد، نشان بدهد.
اگر بررسى عيب هاى ظاهرى مثل پريشانى موها، وظيفه ما باشد، آيا ما در قبال عيب هاى روحى خود مسئوليّتى نداريم؟
اين جا است كه ما بايد به دنبال آينه اى باشيم تا وجود خود را در آن ببينيم و عيب هاى خود را به طور واضح در آن مشاهده كنيم تا بتوانيم نسبت به برطرف كردن آنها اقدام كنيم؟
خواننده عزيز!
آيا شما چنين آينه اى را سراغ داريد؟
مگر محاسبه نفس مورد سفارش زياد، قرار نگرفته است. امام كاظم(عليه السلام)مى فرمايند: "كسى كه هر روز به حسابرسى خود نپردازد، از شيعيان ما نيست. شيعه ما هر روز به حسابرسى خود مى پردازد، اگر كار خير و نيكو انجام داده است، خدا را شكر كند و از او توفيق انجام بيشتر آن را طلب كند و اگر گناهى كرده است، توبه كند".[45]
حال كه محاسبه نفس آن قدر مهم است كه هر كس به آن اقدام نكند از شيعيان راستين نمى باشد، اين سؤال مطرح مى شود كه ابزار اين محاسبه نفس چيست؟
ما بايد اين آينه را بيابيم و هر روز در مقابل آن بايستيم و وجود خودمان را در آن نظاره گر باشيم تا عيب هاى ما براى ما روشن گردد.
شما فكر مى كنيد آن آينه چيست؟
حضرت على(عليه السلام) مى فرمايند: "تفكّر و انديشه آينه اى صاف مى باشد كه خوبى ها و بدى هاى تو را نشان مى دهد".[46]
آرى، هنگامى كه در مقابل آينه مى ايستى و خود را مشاهده مى كنى و در خود عيبى مى بينى آن را اصلاح مى كنى، موى پريشان خود را شانه مى زنى و چون زيبايى كه خدا به تو داده است را مى بينى، بايد خدا را شكر كنى كه به تو زيبايى ظاهر داده است.
همچنين موقعى كه در مقابل آينه تفكّر، مى ايستى و اعمال خود را در آن مشاهده مى كنى اگر كارهاى زيبا و نيكو، درآن مشاهده كردى پس شكر خدا كن و از او بخواه كه به تو توفيق بيشتر بدهد تا بتوانى باز هم، اين كارهاى زيبا و خوب را انجام دهى.
اگر خداى ناكرده در آينه تفكّر گناه و زشتى يافتى، توبه كن و از خدا بخواه كه گناهت را ببخشد و توفيق آن دهد كه با عملى نيك، اين اشتباه را جبران كنى كه او بسيار بخشنده و مهربان است.[47]
دانشمندانى كه در زمينه ضمير ناخودآگاه انسان مطالعه كرده اند به اين نتيجه رسيده اند كه ضمير ناخودآگاه، هيچ گاه به خواب نمى رود.
ما بايد از لحظات خواب خود براى برنامه ريزى ضمير ناخودآگاه خود استفاده كنيم.
آنها توصيه مى كنند كه برنامه ريزى ضمير ناخودآگاه، در شب، موقعى كه انسان در بستر قرار گرفته است، انجام شود، زيرا ضمير ناخودآگاه انسان روى پيام هايى كه در آخرين لحظات بيدارى ارسال شده است تا صبح كار مى كند.
يكى از نويسندگان مى گويد: "آخرين انديشه اى كه پيش از خواب به ذهن شما مى آيد، در هنگام خواب به ذهن نيمه هشيار شما، خوراك مى رساند".[48]
آيا مى دانيد حضرت على(عليه السلام) در سخن خويش به اين نكته اشاره دارند و مى فرمايند: "هنگامى كه به رختخواب خود رفتى فكر كن در روزى كه گذشت چه سرمايه اى براى قيامت خود اندوخته اى؟ و به ياد روز قيامت باش".[49]
اگر همه ما اين دستور حضرت(عليه السلام) را انجام مى داديم، صبح كه از خواب بيدار مى شديم، اولويّت زندگى خود را معنويّت قرار مى داديم و اين قدر در دام دنياپرستى گرفتار نمى شديم.
اگر همين دستور ساده را انجام بدهيم ديگر اثرى از حرص و دنياطلبى در جامعه ما نخواهد بود. زيرا ضمير ناخودآگاه ما، از شب تا صبح روى اين پيام ارسالى، كار كرده و هميشه آن را تكرار مى كند.
آرى، با اين گونه پيام توجّه به سفر قبر و قيامت در وجود ما نهادينه مى شود و همواره ما را به سوى تقوى و درستكارى سوق مى دهد.